คณะอาจารย์และนักศึกษา ม.ธรรมศาสตร์ เข้าเยี่ยมชม “พิพิธภัณฑ์ประพาสต้น บ้านจีนกั๊ก”

เมื่อวันที่ 2 พฤศจิกายน 2568 เวลา 10.00 น. ที่ผ่านมา คณะอาจารย์และนักศึกษา คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จัดโครงการศึกษานอกสถานที่ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของวิชา ศ.383 เศรษฐศาสตร์เชิงวัฒนธรรมในระดับปริญญาตรี โดยมี ผศ.สิทธิกร นิพภยะ ผู้รับผิดชอบวิชา นำนักศึกษามาศึกษาการบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์เอกชน ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและชุมชนตำบลต้นตาล อำเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี  ได้เข้าเยี่ยมชม พิพิธภัณฑ์ประพาสต้น บ้านจีนกั๊ก ตลาดบางลี่ จำนวนกว่า 80 คน โดยคุณกรองแก้ว ดารายน สันตะบุตร และคุณ จริย์วัฒน์ สันตะบุตร ให้การต้อนรับและบรรยายประวัติความเป็นมา 

พิพิธภัณฑ์ประพาสต้น บ้านจีนกั๊ก ตลาดบางลี่ ตั้งอยู่บริเวณหน้าเทศบาลเมืองสองพี่น้อง ถือเป็นสถานที่ประวัติศาสตร์ซึ่งมีความสำคัญต่อชุมชน เนื่องจากเป็นส่วนหนึ่งในเส้นทางการเสด็จประพาสต้นครั้งที่ 1 ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งได้เสด็จฯ ขึ้นบ้านจีนกั๊กเมื่อวันที่ 3 สิงหาคม พ.ศ. 2447 (ร.ศ. 123) เรื่องราวของเหตุการณ์สำคัญในครั้งนั้นได้ถูกถ่ายทอดสู่ลูกหลานโดยนางนวลศรี ดารายน ลูกสาวของจีนกั๊ก ผู้อยู่ในเหตุการณ์สำคัญนั้น  เรื่องราวได้ถูกสืบค้น เรียบเรียง และจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ประพาสต้น บ้านจีนกั๊ก ตลาดบางลี่ เพื่อถ่ายทอดเรื่องราวที่น่าภาคภูมิใจของชาวอำเภอสองพี่น้อง ตลอดจนเป็นประโยชน์ต่อการสืบค้นทางประวัติศาสตร์ต่อไป

ตรงซุ้มประตูจีนซึ่งเป็นประตูทางเข้าตัวเรือนบ้านจีนกั๊ก ตลาดบางลี่ จะพบภาพที่เก่าที่สุดของตัวบ้านประมาณแปดสิบปีที่แล้ว เป็นภาพขาวดำของคุณยายกุยเฮียง ลิ้มมาลัย ลูกสะใภ้จีนกั๊ก ยืนพิงรั้วหน้าบ้าน  บ้านจีนกั๊กมีส่วนหนึ่งของบ้านเป็นห้องแถว ติดกับตลาดบางลี่ เป็นพื้นที่ที่คึกคักไปด้วยการค้าขาย แต่ยังคงวิถีชีวิตเรียบง่ายของเมืองสองฤดูในอดีต ซึ่งน้ำท่วมปีละห้าเดือน บ้านเรือนในตลาดจะมีลักษณะเป็นเรือนยาวใต้ถุนสูง มีระเบียงเชื่อมต่อกันเอาไว้สัญจรในหน้าน้ำ

คุณกรองแก้ว ดารายน สันตะบุตร เหลนของจีนกั๊กเล่าว่า ก๋งกั๊ก แซ่ลิ้ม เป็นชาวจีนจากอําเภอเหยี่ยวเพ็งในเมืองแต้จิ๋ว มณฑลกวางตุ้ง ประเทศจีน ที่มาตั้งรกรากในตลาดบางลี่ อําเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี จีนกั๊กหรือนายกั๊กนี้เป็นผู้นำของชุมชนชาวจีนในพื้นที่ตลาดบางลี่ในยุคแรก เมื่อร้อยยี่สิบปีที่แล้ว ตลาดบางลี่และอำเภอเมืองมีความเจริญทัดเทียมกัน บางลี่เป็นที่รวมของคนหลายเผ่าพันธุ์ และเป็นชุมชนจีนขนาดใหญ่ ก๋งกั๊กเป็นเสมือนนายอำเภอจีนในยุคนั้น มีภรรยาคือย่าทวดสุ่นที่เป็นคนไทยเชื้อสายญวน และยังมีภรรยาชาวจีนที่ก๋งให้คนไปรับมาจากเมืองจีน เมื่อท่านตั้งตัวได้แล้วในประเทศไทย ทั้งก๋งกั๊กและย่าทวดสุ่นต่างเป็นที่เคารพนับถือของชาวบ้าน เมื่อชาวจีนเสื่อผืนหมอนใบที่เพิ่งเดินทางจากประเทศจีนมาสร้างตัวที่บางลี่ จึงมักจะมาพึ่งพิงที่บ้านหลังนี้ และเป็นบ้านที่ต้อนรับแขกคนสําคัญจากตัวจังหวัดและจากต่างบ้านเรือน เข้ามาอาศัยพักแรมเป็นประจํา โดยเฉพาะเจ้าเมืองสุพรรณบุรีในหลายยุค เช่น พระยาสุนทรสงคราม (อี้ กรรณสูต) ซึ่งมีความสนิทสนมมาอย่างยาวนาน

คุณกรองแก้ว ดารายน สันตะบุตร

ด้านจุดเริ่มต้นของการเป็นพิพิธภัณฑ์ประพาสต้น บ้านจีนกั๊ก วิถีชุมชนเก่าแก่ ตลาดบางลี่ คุณกรองแก้ว เล่าถึงที่มาว่า มาจากแรงบันดาลใจตั้งแต่เด็กที่คุณย่านวล ดารายน จะพูดตลอดว่า รัชกาลที่ 5 เสด็จขึ้นบ้านเรานะ จนคุณย่าเสียชีวิตไปเมื่อสามสิบปีที่แล้ว แต่เพราะโดยอาชีพที่เป็นคู่สมรสของข้าราชการกระทรวงการต่างประเทศ ต้องเดินทางไปประจำการในหลายๆประเทศ กว่าที่จะได้มาตามสิ่งที่คุณย่าพูดถึง  เมื่อสามีเกษียณและกลับมาอยู่ที่เมืองไทย จึงได้เริ่มลงมือสืบค้นประวัติอย่างจริงจัง พบว่าสิ่งที่คุณย่าพูดตรงกับการเสด็จประพาสต้นครั้งที่ 1 ปี 2447 ขณะที่คุณย่ามีอายุ 7 ปี

จากสิ่งที่คุณย่าเล่าซึ่งปรากฏในหนังสืองานศพของคุณย่านวล ดารายน ซึ่งเสียชีวิตเมื่อ 30 กว่าปี โดยใช้เป็นข้อมูลตั้งต้น เมื่อได้รับความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญด้านต่างๆ และจากกรมศิลปากร จึงได้ข้อมูลและพบว่าศิลปะวัตถุหลายชิ้นในบ้านมีความน่าจะเป็นว่าเป็นสิ่งของพระราชทาน ประกอบกับปลวกขึ้นรูปก๋ง จึงตัดสินใจทำพิพิธภัณฑ์ขึ้น และลงมือบูรณะบ้านในเชิงอนุรักษ์ทันที ได้เปิดเป็นพิพิธภัณฑ์ประพาสต้น บ้านจีนกั๊ก ตลาดบางลี่ ทันในโอกาสวันครบรอบ 120 ปี ของการเสด็จประพาสต้น เมื่อวันที่ 3 สิงหาคม พ.ศ. 2567

จากวันเปิดพิพิธภัณฑ์จนบัดนี้ ล่วงมาหนึ่งปีกว่า ยังมีการสืบค้นทางประวัติศาสตร์อย่างต่อเนื่อง  ภายในบ้านทรงไทยหลังคาปั้นหยาและมีเก๋งจีนเป็นสัญลักษณ์บนหน้าชาน  ได้จัดแสดงสิ่งของสำคัญเอาไว้หลายสิ่ง ทั้งมรดกตกทอดในบ้านเท่าที่พบในปัจจุบัน ซึ่งผู้เชี่ยวชาญชี้แนะว่าน่าจะเป็นของพระราชทานของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ พระราชทานแก่ “เพื่อนต้น ”อาทิ กล่องจุลจอมเกล้าของพระราชทานผู้ได้รับเครื่องราชจุลจอมเกล้า ขวดยานัตถุ์เงิน รศ. 127 กล่องไม้ มีตรา จปร.บนฝากล่อง ไม้เท้าสีดำ 3 ต่อคั่นด้วยงากลึง ไม้เท้าจากเขาสัตว์และเขี้ยวของหมูป่าเขี้ยวต้น 

ปัจจุบัน ได้มีการปรับปรุงพื้นที่แบ่งสัดส่วนสำหรับทำโรงแรมที่พักชื่อ บ้านจีนกั๊ก มีเพียง 8 ห้องและร้านกาแฟอยู่ชั้นหนึ่ง ซึ่งเปิดให้บริการเพื่อหล่อเลี้ยงค่าใช้จ่ายในการบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์ โดยห้องพักแต่ละห้องมีการออกแบบตกแต่งให้แตกต่างกันและเรียกขานชื่อห้องตามเรื่องราวของตำบลต่างๆของอำเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี ทุกห้องมีสิ่งอำนวยความสะดวกครบครัน ซี่งหลังจากการบรรยายและเยี่ยมชมภายในพิพิธภัณฑ์แล้ว คณะอาจารย์และนักศึกษาได้ เดินทางศึกษาสำรวจวิถีชีวิตชุมชน ตลาดบางลี่ ชุมชนตำบลต้นตาล และตลาดน้ำสะพานโค้ง ชุมชนญวณ และทำเวิร์คช็อปการทำบัวลอยญวน อีกด้วย 

ทั้งนี้ ทางพิพิธภัณฑ์ยังได้รับเกียรติจากท่านเลขาธิการสภากาชาดไทย เตช บุนนาค และครอบครัว มาพักผ่อนที่โรงแรมบ้านจีนกั๊ก ซึ่งคุณกรองแก้วเล่าว่าท่านเตชเป็นผู้มีคุณูปการอย่างยิ่งในการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์